تولید فقط با ۴۰ درصد توان | خراسان رضوی، قطب صنایع غذایی کشور با کمتر از ۴۰ درصد ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کند

به گزارش شهرآرانیوز، صنایع تبدیلی و غذایی، یکی از صنایع پیشرو و قدیمی در خراسان رضوی محسوب می‌شوند. دلیل آن هم وجود کشاورزی و دامداری به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصادی استان است. این استان قطب صنایع غذایی کشور است. بر اساس سند آمایش سرزمین حدود ۳۰ درصد از پروانه‌های صنعتی صادر شده در استان مربوط به صنایع تبدیلی و غذایی است و بر اساس پژوهش‌های انجام شده و نظر خبرگان حوزه اقتصاد تولید فراورده‌های غذایی یکی از رشته فعالیت‌های کلیدی در افق ۱۴۱۴ است.

اما رشد نامتوازن این صنایع با توانایی در تأمین مواد اولیه، رقابت‌های ناسالم، فناوری متوسط و در مواردی ضعیف، مشکلات صادرات، بازار‌های صادراتی و... باعث خالی ماندن ظرفیت موجود در این صنعت شده است. تا جایی که در خوش‌بینانه‌ترین حالت به‌طور میانگین کمتر از ۴۰ درصد ظرفیت اسمی صنایع تبدیلی و غذایی خراسان رضوی فعال است و مابقی ظرفیت آن خاک می‌خورد. باتوجه به اهمیت این حوزه برای استان در این گزارش به بررسی آخرین وضعیت و چالش‌های آن پرداختیم.

ردپای گرانی

اگر چرخی در بازار بزنید، می‌دانید که انواع و اقسام محصولات غذایی وجود دارد و تقریبا در هیچ‌کدام فعلا کمبودی نیست. اما مشکل اصلی، گرانی این محصولات برای سبد خانواده است. حالا اینها چه ربطی به ظرفیت صنایع تبدیلی و غذایی دارد. 

شاید در نگاه اول نتیجه افزایش تعداد این واحد‌ها بالارفتن رقابت و در نهایت کنترل قیمت و کیفیت باشد، اما این سکه روی دیگری هم دارد. وقتی ظرفیت اسمی کارخانه‌ها نسبت به مواد اولیه موجود افزایش پیدا کند، در همان ابتدای زنجیره رقابت ناسالمی برای به‌دست‌آوردن مواد اولیه به وجود خواهد آمد، از سوی دیگر برخی در این بازار برای کاهش هزینه تمام شده خود به استفاده از مواد اولیه نامطلوب روی می‌آورند. 

همچنین وقتی یک کارخانه با ظرفیت بالا فعالیت نداشته باشد، همین موضوع نیز باعث افزایش هزینه تمام شده برای تولیدکننده می‌شود. از موضوع مواد اولیه که بگذریم با فرض تأمین این مواد و استفاده از ظرفیت اسمی با نیاز محدود در داخل و مشکلات موجود در صادرات پیدا کردن بازار برای فروش کار سختی خواهد بود. 

همه اینها در کنار هم و باتوجه به سرمایه‌گذاری‌های محدود این صنایع در حوزه فناوری درنهایت منجر به افزایش هزینه تمام‌شده و قیمت کالا خواهد شد؛ بنابراین در این عرصه شاهد رشد تعداد و ظرفیت تولید محصولات تبدیلی و غذایی هستیم، اما شاهد کنترل قیمت‌ها نه. 
البته پرواضح است که این یکی از دلایل گرانی مواد غذایی در قطب تولید کشور است و تورم و مشکلات اقتصادی با یک دلیل قابل توضیح نیست. حالا اینکه چرا با وجود اشباع ظرفیت در رشته‌های مختلف باز هم درخواست برای راه‌اندازی این دست واحد‌ها وجود دارد به مسائل دیگری مربوط می‌شود که توضیح آن در این گزارش نمی‌گنجد.

ظرفیتی که اشباع است

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: اتفاقی که این روز‌ها صنایع غذایی و تبدیلی با آن دست به گریبان هستند، اشباع است. با چند مثال این موضوع روشن می‌شود. در صنایع تولید رب ۵۴ واحد داریم که بیش از ۴۵ واحد آن فعال هستند. بدیهی است که هر کارخانه نیاز به مواد اولیه دارد. در ۱۰ سال گذشته حداکثر توانستیم ۸۰۰ هزار تن گوجه تولید کنیم این میزان در سال قبل ۵۳۰ هزار تن بوده است. از این مقدار ۳۵۰ هزار تن به عنوان مواد اولیه به صنایع تبدیلی آمده است. حالا ظرفیت کارخانه‌ها چقدر است؟ بیش از دو میلیون تن.

در خراسان‌رضوی باتوجه‌به کیفیت گوجه تولیدی تقاضا برای این محصول بالاست، اما میزان تولید ظرفیت کارخانه را پر نمی‌کند. از طرفی با توجه به هزینه‌های حمل و نقل خرید از استان‌های دیگر نیز هزینه تمام شده را افزایش می‌دهد. حالا در این شرایط تولیدکننده برای ادامه حیات و استفاده از ظرفیت اسمی خود چه کاری می‌تواند انجام دهد.

مجید رضایی ادامه می‌دهد: ظرفیت ۳۴ کارخانه آرد استان بیش از ۲.۴ میلیون تن است، اما برای تأمین نیاز داخل استان ۷۰۰ هزار تن گندم را تبدیل به آرد می‌کنیم، این یعنی ظرفیت‌های ایجادشده بیش از نیاز هستند. همچنین در ظرفیت کارخانه‌های لبنی جایگاه خیلی خوبی داریم. از ۱۵۷ شرکت حدود ۱۰۰ شرکت فعال هستند و با ورود یک‌میلیون و ۱۶۲ هزار تن فعالیت می‌کنند، اما ظرفیت آنها بیش از ۲.۶ میلیون تن است. به گفته او بر این اساس با اینکه توان جذب ماده خام بیشتری داریم، بیش از ۶۰ درصد ظرفیت کارخانه‌ها خالی هستند.

نتوانسته‌ایم کمک کنیم

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان در ادامه این جمله که در حوزه صنایع تبدیلی نتوانسته‌ایم کمک مؤثری برای تأمین مالی آنها انجام دهیم می‌گوید: رقم‌ها قابل ذکر نیست، اما در چند سال گذشته به کسانی که می‌خواهند واحد تولیدی راه‌اندازی کنند اطلاع می‌دهیم که به امید تسهیلات بانکی نباشند.

رضایی با بیان اینکه از سال ۹۲ قرار شد صدور پروانه بهره‌برداری به عهده جهاد کشاورزی باشد می‌افزاید: اخیرا باتوجه‌به مشکلات ارزی که وجود داشت و جهاد کشاورزی نتوانست به برخی از این صنایع تخصصی ارز بدهد، برخی از آنها برای استفاده از منابع و تأمین ارز مورد نیاز خود دوباره به سمت صنعت، معدن و تجارت بازگشتند و دیده شده در برخی موارد که در حوزه‌های تخصصی جهاد کشاورزی است، مثل تولید عرقیجات و بسته‌بندی گیاهان دارویی صمت اقدام به صدور جواز و پروانه بهره‌برداری می‌کند. یک‌بام و دو هوا نمی‌شود، اما اگر نتوانیم تخصیص ارز انجام دهیم برای صنایع تبدیلی که در انتهای زنجیره هستند مشکل ایجاد می‌شود.

به گفته او در حال حاضر قطعی برق مهم‌ترین گله‌مندی واحد‌های تولیدی است. مثلا کارخانه‌ای که سردخانه دارد نباید قطعی برق داشته باشد. هرچند در ابتدا از کارخانه‌ها خواهش می‌کنیم که تمهیدات لازم را انجام دهند، چون ممکن است در طول سال نتوانیم برق و گاز مورد نیاز آنها را تأمین کنیم.

کاهش هزینه با تکنولوژی

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان ورود تکنولوژی جدید را راهکاری برای کاهش هزینه‌ها می‌داند و می‌گوید: صنایع باید هزینه‌های خود را کم کنند، چه در مصرف انرژی و چه دیگر هزینه‌ها. اکنون در صنایع ما برخی از کار‌ها هنوز به‌طور دستی انجام می‌شود. اگر سرمایه‌گذاری انجام شده به‌روز شود، می‌توان با ورود تکنولوژی ۸ تا ۱۲ درصد به کاهش هزینه کمک کرد.

رضایی می‌افزاید: بعد از حذف ارز ترجیحی کارخانه‌ها به‌شدت ضعیف شده‌اند و منابع مالی آنها درگیر سرمایه در گردش شده است. از طرفی باید بپذیریم که عمر تولید محدود است مثلا برای صنایع تبدیلی ۱۰ سال است بعد از آن باید خود را توسعه دهند و بازسازی و نوسازی انجام دهند. اگر نتوانند، هزینه تولید بالا می‌رود و قدرت رقابت نخواهند داشت.

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان با توضیح اینکه فرایند‌های تبدیلی در این صنعت مواد اولیه را به غذای انسان، حیوان یا گیاه تبدیل می‌کنند می‌گوید: این حوزه شامل هفت سر فصل صنایع غذایی، زراعی، باغی، دامی، شیلات، خوراک دام و طیور، نگهداری و سردخانه می‌شود. این واحد‌ها از نظر وسعت و نیروی کار متفاوت هستند. بعضی با دو تا سه نیرو و برخی بیش از هزار نیروی انسانی دارند. تفاوت در تعداد پروانه‌های بهره‌برداری و واحد‌های فعال نیز به‌دلیل فصلی بودن برخی از آنها مانند صنایع تبدیلی مربوط به پسته است که در سال دو تا سه ماه فعالیت دارند.

رضایی با اشاره به اینکه تعداد زیرپله‌ها و واحد‌های بدون مجوز نیز در این حوزه کم نیست ادامه می‌دهد: به عنوان مثال برخی قوطی رب از یک برند می‌خرند و با یک برچسب دیگر وارد بازار می‌کنند. از طرفی با وجود نامتوازن بودن مواد اولیه با ظرفیت تولید برخی برای کاهش هزینه تولید از مواد اولیه بی‌کیفیت یا ضایعات استفاده می‌کنند.

در ادامه حتما بخوانید دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی: صنایع نباید در اولویت قطع برق باشند